OBRAČUN ISPORUČENE ZAPREMINE PRIRODNOG GASA

Zbog fizičkih osobina prirodnog gasa, energetski sadržaj određene zapremine gasa zavisi od pritiska, temperature i toplotne vrednosti (kvaliteta, hemijskog sastava) prirodnog gasa. Da bi se obezbedio nediskriminatorni položaj svim kupcima koji gas kupuju kao energent, ali i da bi se pravilno utvrdio energetski bilans prirodnog gasa zemlje, uporediv sa bilansima drugih zemalja, sve količine gasa od ulaska u zemlju do mesta isporuke krajnjim kupcima, moraju da se svedu na iste referentne vrednosti po pritisku, temperaturi i toplotnoj vrednosti. U mnogim zemljama, gas se direktno obračunava po energetskoj jedinici [kWh], a ne po zapremini [m³] i ovaj pristup će verovatno uskoro biti primenjen i u Srbiji, radi harmonizacije sa pravilima u Evropskoj Uniji.

   

Metodologijama i tarifnim sistemima koji su doneti u oblasti prirodnog gasa je definisano da se cena prirodnog gasa, kao energenta, utvrđuje po 1 m³ u standardnom stanju* gasa i za referentnu toplotnu vrednost gasa** . Izmerena zapremina proteklog gasa pri radnim uslovima mora da se svede na standardne uslove (automatski ili računski), a zatim i na referentnu toplotnu vrednost (uvek računski).

---

* Postoji i „normalno“ referentno stanje, koje se od „standardnog“ razlikuje samo po temperaturi, umesto 15°C, referentna vrednost je 0°C.
** Donja toplotna vrednost (Hd) gasa je količina toplote koja nastaje potpunim sagorevanjem jednog normalnog kubnog metra suvog gasa na konstantnom pritisku (1,01325 bar, Tn=273,15 K), pri čemu su produkti sagorevanja ohlađeni do temperature iznad tačke rošenja vodene pare, pa se vodena para iz produkata sagorevanja ne kondezuje. Referentna temperatura za određivanje toplotne vrednosti je 25°C.

---

Karakteristike standardnog stanja prirodnog gasa su: temperatura od 288,15 K (15°C) i pritisak 1,01325 bar, a referentna toplotna vrednost je kod nas donja toplotna vrednost od 33.338,35 kJ/m³.

Formula za automatsko preračunavanje je propisana Pravilnikom o metrološkim uslovima za merila koja koriguju zapreminu proteklog gasa – MUS.Z-19/1, 1985. g. („Službeni list SFRJ” broj: 9/1985) i glasi:

Zapremina isporučenog prirodnog gasa izmerena mernim uređajem bez korektora, svodi se na standardno stanje računski, prema formuli:

formula (1)

gde su:

• Vs – zapremina prirodnog gasa svedena na standardno stanje,
• Vr – zapremina prirodnog gasa u radnom stanju, odnosno očitana zapremina prirodnog gasa na mernom uređaju,
• Pm – priključni pritisak (mbar) podešen pri montaži u skladu sa standardom kojim se utvrđuje opseg priključnog pritiska,
• Patm – atmosferski pritisak (mbar),
• Ps – pritisak gasa u standardnom stanju, Ps = 1013,25 mbar,
• Ts – temperatura gasa u standardnom stanju, Ts = 288,15 K (15 °C),
• Tr – radna temperatura gasa, Tr = (273,15 + t gasa u °C) (K),
• Z – faktor kompresibilnosti (stišljivosti) gasa.

Radni pritisak gasa je jednak zbiru atmosferskog i priključnog pritiska.

 

Parametri radnog stanja prirodnog gasa u formuli (1) utvrđuju se na sledeći način:

1. atmosferski pritisak:
   formula (2)

   Patm = 1016 – 0,108 * h (mbar) zaokruženo na jedno decimalno mesto,

   gde je:
   h – nadmorska visina merno regulacione stanice na izlazu iz transportnog sistema (glavna merno regulaciona stanica - GMRS).

   Za sva mesta isporuke prirodnog gasa sa distributivnog sistema, vrednost atmosferskog pritiska se računa za nadmorsku visinu GMRS iz koje se preuzima prirodni gas u taj distributivni sistem. U slučaju da se u distributivnom sistemu neko područje snabdeva iz dve ili više GMRS, za sva mesta isporuke prirodnog gasa sa tog područja, vrednost atmosferskog pritiska se izračunava kao aritmetička sredina vrednosti nadmorskih visina tih stanica.

2. priključni pritisak:
   

   - ako je priključni pritisak Rm > 24 mbar, za svođenje se koristi vrednost koja je podešena na regulatoru
   - ako je priključni pritisak 18 mbar ≤ Rm ≤ 24 mbar, za svođenje se koristi vrednost Pm = 22 mbar.

3. radna temperatura:
   

   - za period od 1. oktobra do 30. aprila, Tr = 6°C;
   - za period od 1. maja do 30. septembra, Tr = 15°C;
   - za mesto isporuke koje nije izloženo većim promenama temperature (merni uređaji ugrađeni unutar objekta), Tr = Ts;

4. kompresibilnost:
   
   formula (3)

   Z = 1/ (1+ k * Pm)

   gde je:
   - za Pm < 1 bar, k = 0, odnosno zanemaruje se uticaj kompresibilnosti,
   - za 1 bar ≤ Pm < 8 bar, k = 0,003.

Član 32g

Zapremina prirodnog gasa svedena na standardno stanje gasa u skladu sa čl. 32a i 32b čija je donja toplotna vrednost utvrđena u skladu sa članom 32 v, svodi se na obračunsku zapreminu računski, prema formuli:

formula (4)

Vo = Vs * Hpd / Hr (m³)

gde su:
- Vo – obračunska zapremina (m³),
- Vs – zapremina prirodnog gasa svedena na standardno stanje (m³),
- Hpd – donja toplotna vrednost prirodnog gasa utvrđena za obračunski period u skladu sa članom 32 v) (kJ/m³),
- Hr – referentna donja toplotna vrednost prirodnog gasa koja iznosi 33.338,35 kJ/m³.”